Ngày Sức khỏe Tâm thần thế giới đã được đề xướng lần đầu vào năm 1992 do sáng kiến của Liên đoàn Sức khỏe Tâm thần Thế giới một tổ chức bảo vệ sức khỏe tâm thần toàn cầu có các thành viên ở hơn 150 quốc gia. Mỗi năm chủ đề được lựa chọn và tài liệu giáo dục được lựa chọn bởi Liên đoàn Sức khỏe Tâm thần thế giới để chia sẻ, nhiều nước đã thông qua nó như là một phương tiện để thúc đẩy công cuộc bảo vệ sức khỏe tâm thần.
Năm 2013, chủ đề được Liên đoàn Sức khỏe tâm thần Thế giới lựa chọn là “Sức khỏe tâm thần với người cao tuổi” .
Mức sống ngày càng được nâng cao thì tuổi thọ của con người ngày càng kéo dài hơn. Trên thế giới hiện nay, ước tính số lượng người từ 60 tuổi trở lên vào khoảng 800 triệu người và dự báo đến năm 2050, con số này có thể là khoảng 2 tỷ người. Dân số Việt Nam hiện cũng đang trong tình trạng già hóa với tỷ lệ người cao tuổi vào khoảng 10,2%. Tình trạng nghèo đói, cô lập xã hội, phụ thuộc, sự cô đơn… có thể ảnh hưởng đến sức khỏe nói chung và sức khỏe tâm thần nói riêng. Sức khỏe tâm thần có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe thể chất và ngược lại. Người già thường có các vấn đề về sức khỏe thể chất như bệnh lý tim mạch, tiểu đường, ung thư, bệnh cơ xương khớp.
Nhân ngày sức khỏe tâm thần thế giới 2013, chúng tôi xin phổ biến một số loại bệnh tâm thần thường mắc đối với người cao tuổi trong cộng đồng. Đó là:
Sa sút trí tuệ:
Sa sút trí tuệ là một hội chứng suy giảm chức năng nhận thức mắc phải kèm theo những thay đổi về hành vi và mất chức năng xã hội. Giảm trí nhớ là biểu hiện quan trọng nhất, ngoài ra các lĩnh vực khác cũng bị rối loạn như mất ngôn ngữ, mất sử dụng động tác, mất nhận biết đồ vật, chức năng nhiệm vụ.... Tỷ lệ mắc bệnh tăng nhanh theo sự gia tăng tuổi tác, được nhân lên gấp đôi sau mỗi 5 năm trong quần thể người từ 60 tuổi trở lên. Số liệu thống kê dịch tễ học của y văn thế giới cho thấy tỷ lệ sa sút trí tuệ khoảng 1% của quần thể người từ 60 tuổi đến 64 tuổi và bằng 30-50% trong quần thể người trên 85 tuổi. Tỷ lệ mắc sa sút trí tuệ trong các viện dưỡng lão từ 60% đến 80%. Ước tính đến năm 2030 có khoảng 65,7 triệu người mắc phải và lên tới 115,4 triệu người vào năm 2050. Sa sút trí tuệ không những gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh mà còn là gánh nặng cho gia đình, người chăm sóc, cộng đồng cũng như toàn xã hội. Chứng mất trí là nguyên nhân hàng đầu của sự phụ thuộc và khuyết tật ở những người cao tuổi. Chi phí cho hỗ trợ y tế và chăm sóc những người sa sút trí tuệ là rất lớn, ước tính khoảng 604 tỷ đô la trong năm 2010.
Trầm cảm:
Trầm cảm rất phổ biến ở tuổi già, khoảng 1,6% lứa tuổi này. Trầm cảm với đặc trưng là khí sắc trầm, hoạt động chậm chạp, mệt mỏi uể oải kéo dài, cách ly dần với xã hội, thu mình, lơ là chăm sóc bản thân, than phiền về các đau mỏi cơ thể (đau đầu, đau lưng, tức ngực...). Người bệnh thấy ăn không ngon miệng, sút cân, rối loạn giấc ngủ, thức giấc sớm, đau khi giao hợp, kèm theo các triệu chứng tiết niệu (đái dắt, đái đêm nhiều lần). Các triệu chứng lo lắng, bồn chồn, bất an, căng thẳng, dễ kích thích, tự sát, hoang tưởng bị hại, hoang tưởng bị mất cắp, nghi bệnh cũng là triệu chứng thường gặp. Trầm cảm ở người già có thể điều trị được bao gồm một sự kết hợp của thuốc chống trầm cảm và tâm lý trị liệu.
Lo âu:
Lo lắng, hoảng sợ, và nỗi sợ hãi làm ảnh hưởng cuộc sống của người lớn tuổi. Lo sợ là cảm xúc bình thường nhưng đôi khi nó không được kiểm soát và can thiệp kịp thời. Lo âu thường là một dấu hiệu của trầm cảm ở người lớn tuổi và có thể làm tăng các triệu chứng thể chất liên quan đến khí sắc trầm. Phương pháp điều trị lo âu là sử dụng thuốc và liệu pháp nhận thức hành vi.
Một số vấn đề sức khỏe tâm thần khác ở người già:
Các vấn đề sức khỏe tâm thần khác có thể xảy ra ở người già như rối loạn cảm xúc lưỡng cực, rối loạn ám ảnh cưỡng bức, nghiện chất, tâm thần phân liệt. Rối loạn loạn thần đặc trưng bởi sự mất liên lạc với thực tế, gây ra bởi ảo giác, liên tưởng bất thường, hoang tưởng và kém hiểu biết. Nó cũng có thể là do sa sút trí tuệ, bệnh nhiễm trùng, rối loạn chuyển hóa hoặc nội tiết tố và lạm dụng chất. Rối loạn loạn thần có thể lên tới 5% ở người cao tuổi trong cộng đồng và cao hơn nhiều trong các nhà dưỡng lão.
Các vấn đề về sức khỏe tâm thần nói trên cũng như về sức khỏe thể chất sẽ làm ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống của người cao tuổi. Do vậy cần thiết phải có sự quan tâm, chăm sóc, điều trị của y tế, gia đình và xã hội tới người cao tuổi, góp phần làm cuộc sống tươi đẹp hơn./.