Xung quanh câu chuyện corticoid được sử dụng rộng rãi trong thuốc tăng cân cho đến thuốc trị đau khớp, làm đẹp da... gây nên nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là hiện tượng mọc ria mép, mọc lông bất thường và gây suy tuyến thượng thận. Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với Ths.Bs Nguyễn Quang Ân – Khoa Hồi sức tích cức chống độc – Bệnh viện Đa khoa tỉnh Phú Thọ về tác hại của loại "thần dược" này.
PV: Thưa bác sĩ, gần đây việc lạm dụng corticoid xảy ra khá phổ biến nhất là vùng nông thôn. Corticoid được dùng trong các loại thuốc giúp tăng cân, làm đẹp cho đến trị xương khớp. Điều này nguy hiểm như thế nào?
 |
| Ths.Bs Nguyễn Quang Ân cùng đồng nghiệp khám chữa bệnh cho người dân |
Ths.Bs Nguyễn Quang Ân: Corticoid được sử dụng rộng rãi trên thế giới trong nhiều năm qua, rất nhiều bệnh lý cần được điều trị với nhóm thuốc này. Tuy nhiêm corticoid thường được coi là “con dao hai lưỡi”.
Các corticoid là hormon do vỏ thượng thận bài tiết ra, có tác dụng duy trì nhiều chức năng sinh lý quan trọng của con người. Trong lâm sàng người ta sử dụng các thuốc glucocorticosteroid tổng hợp có hoạt tính chống viêm và chứa nhân steroid có 17 phân tử carbon với ưu điểm có tác dụng chống viêm mạnh và ít tác dụng phụ.
Viêm là một đáp ứng bảo vệ cơ thể của hệ miễn dịch trước sự tấn công của một số tác nhân bên ngoài (vi sinh vật, tác nhân lý, hóa) hoặc tác nhân bên trong (hoại tử do thiếu máu cục bộ, bệnh tự miễn…) Tuy nhiên, hệ miễn dịch của chúng ta không phải lúc nào cũng sáng suốt. Khi trong tình trạng bệnh lý, hệ miễn dịch mất khả năng phân biệt kháng nguyên bên ngoài và tự kháng nguyên (thành phần cơ thể như các màng khớp, màng thận, màng tim và các bộ phận khác của cơ thể) và tấn công vào các cấu trúc đó, gây ra bệnh viêm tự miễn ví dụ như viêm khớp dạng thấp, lupus, bệnh still…Corticoid có tác dụng kháng viêm theo cơ chế như sau: chế tạo acid arachidonic, từ đó giảm tổng hợp và giải phóng các chất gây viêm như prostaglandin, leucotrien…; ức chế sản xuất các chất trung gian của quá trình viêm, ức chế sự giãn mạch và tăng tính thấm mao mạch ở tại vùng tổn thương; ức chế sự di chuyển bạch cầu, làm giảm hoạt động thực bào của đại thực bào, của bạch cầu đa nhân, giảm sản xuất các cytokin. Đối với hệ miễn dịch, corticoid tác dụng chủ yếu trên miễn dịch tế bào thông qua cơ chế ức chế tăng sinh các tế bào lympho T, giảm hoạt tính gây độc tế bào của các lympho T và các tế bào diệt tự nhiên (NK) là các tế bào đóng vai trò quan trọng trong quá trình miễn dịch. Thuốc còn ức chế sản xuất TNF, interferon, làm suy giảm hoạt tính diệt khuẩn, gây độc tế bào và nhận dạng kháng nguyên của đại thực bào. Tuy vậy, corticoid còn có một tác dụng phụ rất hay gặp, đó là giữ nước. Khi chúng ta đưa vào cơ thể một lượng corticoid lớn hơn mức cơ thể thực sự cần, nó sẽ giữ nước, làm cho da dẻ trở nên mịn màng hơn, ửng đỏ hơn, hấp dẫn hơn. Chính vì vậy mà corticoid được một số người kém hiểu biết hoặc vô lương tâm dùng để tăng cân, làm đẹp
PV: Xin bác sĩ cho biết vì sao coritcoid lại làm giảm cơn đau nhanh, nhất là những người bị bệnh cơ xương khớp?
Ths.Bs Nguyễn Quang Ân: Như đã nói ở trên, corticoid làm cho hệ thống miễn dịch của chúng ta yếu đi, từ đó, phản ứng của hệ miễn dịch với các tác nhân gây viêm giảm, hiện tượng viêm giảm, từ đó giảm cảm giác đau ở người bệnh.
Đây thực chất là một phản ứng có hại cho cơ thể. Tuy nhiên, do phản ứng viêm đôi khi gây ra các hậu quả rất nặng nề cho các cơ quan của cơ thể, nên người ta phải dùng biện pháp có hại cho cơ thể này để ngăn ngừa những tác hại to lớn hơn đối với cơ thể như biến dạng khớp, co thắt các mạch máu thận, gan…
PV: Dân gian thường nói "mục xương" do Dexa, bác sĩ cho biết thành phần này ảnh hưởng tới hệ tạo xương như thế nào và hậu quả của bệnh loãng xương này?
Ths.Bs Nguyễn Quang Ân: Những tác hại nói trên của corticoid chưa phải là ghê gớm nhất. Khi chúng ta dùng Dexa - tên gọi dân gian thường gọi đối với Dexamethasone, một chất thuộc nhóm corticoid, từ bên ngoài đưa vào cơ thể, nồng độ corticoid trong máu sẽ tăng cao, tuyến thượng thận bị ức chế, không sản xuất ra corticoid nữa.
Nếu bị ức chế trong thời gian dài, tuyến thượng thận sẽ bị suy không hồi phục lại được và không còn khả năng tiết ra corticoid, ngay cả khi nồng độ chất này trong máu giảm xuống rất thấp.
Khi cơ thể không có đủ lượng corticoid nội sinh (corticoid do cơ thể sinh ra bởi tuyến thượng thận), hàng loạt các chuyển hóa của cơ thể bị rối loạn, trong đó có rối loạn về chuyển hóa xương. Xương bị mất can xi, các thớ xương vừa giảm về số lượng, vừa giảm về chất lượng. Xương trở nên dễ gãy, mà dân gian dùng từ rất hình tượng là "mục xương".
PV: Ngoài ảnh hưởng đến xương khớp, corticoid còn ảnh hưởng tới những bộ phận nào của cơ thể, thưa bác sĩ?
Ths.Bs Ân: Thực ra, rối loạn chuyển hóa xương chỉ là một trong các tác hại của hiện tượng suy tuyến thượng thận. Các nhà khoa học đã tổng hợp tác hại do suy tuyến thượng thận gây ra thành một hội chứng, gọi là hội chứng Cushing.
Người mắc hội chứng Cushing thường có chân tay nhỏ, bụng phình to, mặt tròn như mặt trăng, da bụng, đùi có những vết nứt giống như một số "bà bầu", dễ bị xuất huyết dưới da, hai cánh tay thường có vết đỏ bầm, chuyển thành xanh, vàng…
Ngoài "mục xương", những người này có xu hướng dễ bị nhiễm trùng, do hệ miễn dịch bị suy yếu hoàn toàn. Họ cũng dễ bị xuất huyết, chảy máu khó cầm do thành mạch mỏng, dễ vỡ. Đặc biệt, thận, phổi là những cơ quan dễ bị tấn công gây ra suy thận, viêm phổi… và các bệnh nhiễm trùng cơ hội.
Xin cảm ơn bác sĩ!
Thu Trang