Thuốc kháng sinh là gì?
Kháng sinh là những chất kháng khuẩn được tạo ra bởi các chủng vi sinh vật (vi khuẩn, nấm, Actinomycetes), có tác dụng ức chế sự phát triển của các vi sinh vật khác. Kháng sinh là một nhóm thuốc đặc biệt vì việc sử dụng chúng không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh mà còn ảnh hưởng đến cộng đồng. Với những nước đang phát triển như Việt Nam, đây là nhóm thuốc quan trọng vì bệnh lý nhiễm khuẩn nằm trong số bệnh đứng đầu về cả tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong.
Kháng thuốc kháng sinh là gì?
Kháng thuốc kháng sinh là khả năng của các vi sinh vật (vi khuẩn, vi rút, nấm,…) tồn tại và phát triển trong điều kiện có sự hiện diện của thuốc kháng sinh mà thông thường có thể tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của chúng. Điều này khiến các bệnh nhiễm trùng trở nên nghiêm trọng hơn, kéo dài thời gian điều trị, làm tăng chi phí y tế và tăng nguy cơ tử vong.
Do tình trạng kháng thuốc, nhiều bệnh nhiễm trùng phổ biến như viêm phổi, nhiễm trùng đường tiết niệu, bệnh lao hay các bệnh do vi khuẩn lây truyền qua thực phẩm đang ngày càng khó điều trị, thậm chí có thể không điều trị được trong một số trường hợp.
Nguyên nhân gây kháng thuốc kháng sinh?
Trong khi sự phát minh ra kháng sinh mới trên thế giới ngày càng giảm thì mức độ đề kháng thuốc kháng sinh ngày càng gia tăng. Nếu không có biện pháp phòng ngừa đề kháng, kéo dài tuổi thọ của kháng sinh sẽ dẫn đến hậu quả khôn lường. Có nhiều nguyên nhân gây nên tình trạng kháng thuốc kháng sinh, trong đó việc lạm dụng kháng sinh trong y tế và nông nghiệp là yếu tố quan trọng nhất.
Trong cộng đồng, người bệnh sử dụng kháng sinh tuỳ ý mà không cần đơn của bác sĩ; ngưng thuốc khi mới thấy đỡ bệnh dẫn đến việc tạo ra những loại vi khuẩn có sức đề kháng mạnh. Các loại vi khuẩn gây bệnh không ngừng biến đổi để thích nghi và làm mất tác dụng của thuốc điều trị. Trong quá trình này, chúng có thể đột biến gen, sản xuất enzyme phân hủy hoặc tạo ra sự thay đổi trong cấu trúc của thuốc kháng sinh. Bên cạnh đó, một số vi khuẩn còn có khả năng giảm nồng độ thuốc kháng sinh hoặc thay đổi đích tác động của thuốc. Vi khuẩn kháng kháng sinh có khả năng đột biến nhanh chóng để đối phó với tác động của thuốc.
Tại các bệnh viện do số lượng người bệnh quá đông; nhiều người bệnh suy giảm hệ thống miễn dịch nặng; nhiều thiết bị và kỹ thuật mới được áp dụng; vi khuẩn từ cộng đồng tăng đề kháng; kiểm soát nhiễm khuẩn, thực hành cách ly, sự tuân thủ chưa hiệu quả; tăng sử dụng kháng sinh dự phòng; tăng đều trị kháng sinh cho nhiều loại vi khuẩn theo kinh nghiệm; sử dụng kháng sinh nhiều theo vùng theo thời gian.
Việc sử dụng kháng sinh không hợp lý, không hiệu quả đang là vấn đề có phạm vi ảnh hưởng rộng khắp ở mọi cấp độ chăm sóc y tế, là nguyên nhân làm tăng đáng kể chi phí khám chữa bệnh, tiền mua kháng sinh luôn chiếm khoảng 50% kinh phí thuốc của các bệnh viện.
Hậu quả kháng thuốc kháng sinh?
Theo WHO, mỗi năm thế giới có khoảng 700.000 người tử vong do kháng thuốc. Dự báo, đến năm 2050, cứ 3 giây sẽ có 1 người tử vong do các siêu vi khuẩn kháng thuốc, tương đương với khoảng 10 triệu người mỗi năm. Khi đó, thậm chí các bệnh thông thường như ho, hay chỉ một vết cắt trên da cũng có thể gây tử vong.
Bên cạnh đó, kháng thuốc kháng sinh còn làm gia tăng nguy cơ lây lan các chủng vi khuẩn kháng thuốc trong cộng đồng và cơ sở y tế; nhiều bệnh nhiễm khuẩn thông thường trở nên khó điều trị hoặc không thể điều trị được; thời gian nằm viện kéo dài dẫn đến tăng chi phí điều trị bệnh;…
Các biện pháp phòng ngừa tình trạng kháng thuốc khánh sinh
Chỉ sử dụng kháng sinh khi thật sự bị bệnh nhiễm khuẩn. Chỉ có thầy thuốc điều trị mới xác định được có nhiễm khuẩn hay không.
Phải có sự hiểu biết về thể trạng người bệnh. Chỉ có thầy thuốc điều trị mới có đủ thẩm quyền cho sử dụng kháng sinh.
Phòng ngừa bằng thuốc kháng sinh thật hợp lý. Chỉ có những trường hợp đặc biệt thầy thuốc mới cho dùng thuốc kháng sinh gọi là phòng ngừa.
Chọn đúng loại kháng sinh.
Phải dùng kháng sinh đúng liều, đúng cách.
Phải dùng kháng sinh đủ thời gian, thông thường ≥ 5 ngày.
Chỉ phối hợp nhiều loại kháng sinh khi thật cần thiết.
Kháng thuốc kháng sinh là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng trên toàn thế giới. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người dân mà còn tác động đến sự phát triển kinh tế – xã hội của một quốc gia. “Hãy dùng kháng sinh đúng cách vì chính tương lai của chúng ta!”./.
Theo WHO, tình trạng kháng thuốc kháng sinh là 1 trong 10 mối đe dọa hàng đầu đối với sức khỏe công cộng toàn cầu
Infographic: Cách hạn chế vi khuẩn kháng thuốc
Khánh Ngọc tổng hợp