Tỷ số giới tính khi sinh được tính bằng số trẻ em sinh là trai/100 bé gái. Chỉ số này được coi bình thường trong khoảng 103-107 nam/100 nữ. Duy trì chỉ số này trong giới hạn trên sẽ đảm bảo sự cân bằng trong phát triển tự nhiên và xã hội, của một quốc gia, địa phương. Mất cân bằng giới tính khi sinh thường xảy ra ở các quốc gia thực hiện chính sách dân số hạn chế sinh đẻ, gia đình ít con (1-2 con) như Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ, và một số nước vùng trung á như Azecbaizan, Ac mênia... Từ cuối những năm 70 khi xuất hiện máy siêu âm, kỹ thuật chọc ối, xét nghiệm máu, gen... đã giúp cho các cặp vợ chồng biết đựơc giới tính thai nhi. Những năm 1990, tỷ số giới tính khi sinh của Trung Quốc, Hàn Quốc đã lên tới 115. Từ năm 2000 đến nay Hàn Quốc đã cơ bản khống chế được tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa về đúng quy luật sinh sản tự nhiên trong khi Trung Quốc vẫn tăng lên 122,8 năm 2010. Tính đến năm 2005 đã có 12 nước vùng lãnh thổ xảy ra tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh.

 Năm 2000, tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam vẫn ở mức bình thường nhưng trong 5 năm gần đây từ 2006 đã có biểu hiện tăng đạt mức 110,6 năm 2009, tương đương mức năm 1990 của Trung Quốc. Mất cân bằng giới tính khi sinh đang là tình trạng phổ biến ở các địa phương trong cả nước. Vùng thành thị cao hơn nông thôn, cao nhất vùng đồng bằng sông Hồng 115,3, sau đó vùng Đông Nam bộ 111, Đồng bằng sông Cửu Long 109,9, bắc trung bộ và Duyên hải miền trung 109,7, trung du miền núi phía bắc 108,5, thấp nhất vùng Tây nguyên 105,5. Trong nhóm 10 tỉnh có tỷ số giới tính cao Hưng Yên là tỉnh có tỷ số cao nhất 130,7 và 10 tỉnh có tỷ số thấp, thấp nhất là Bắc Cạn 102. Tỷ số giới tính khi sinh theo lần sinh có xu hướng tăng ở lần sinh thứ nhất 110,2, lần 2 là 109, lần 3 là 115,8. Tỷ số giới tính khi sinh tăng tỷ lệ thuận với trình độ học vấn người mẹ. Theo các nhóm kinh tế - xã hội thì nhóm giàu nhất tỷ số giới tính khi sinh 112,9, nhóm trung bình 112,8, nhóm nghèo nhất 105,2.

Tỉnh Phú Thọ mất cân bằng giới tính khi sinh đang ở mức cao, xảy ra ở tất cả các huyện, thành thị trong tỉnh. Theo kết quả Tổng điều tra Dân số và nhà ở 1/4/2009 tỷ số giới tính khi sinh cao hơn trung bình cả nước. Theo báo cáo của hệ thống dân số các huyện, thành, thị về số trẻ em sinh trong 5 năm 2006-2010 cho thấy tất cả các đơn vị đều có tỷ số giới tính khi sinh cao trên mức bình thường. Tỷ số giới tính khi sinh bình quân 5 năm của toàn tỉnh 118,3, các huyện có tỷ số cao là Thanh Ba 128,1; Thanh Thủy 127; Cẩm Khê 125; Yên Lập 120. Tỷ số giới tính khi sinh 8 tháng năm 2011 toàn tỉnh vẫn cao 115,3. Qua khảo sát ở 09 xã thuộc 03 huyện cho thấy tỷ số giới tính khi sinh ngay từ con thứ nhất đã rất cao có nơi trên 200, xu hướng lựa chọn giới tính thai nhi xuất hiện ngay lần sinh thứ nhất. Đây là điều cảnh báo của nguy cơ mất cân bằng giới tính nghiêm trọng sẽ diễn ra trong tương lai ở các địa phương trong tỉnh.

Hậu quả của tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam đã được tổ chức UNFPA cảnh báo: nếu xu hướng này lặp lại ở Việt Nam và lan rộng diễn ra với tốc độ nhanh sẽ trở thành vấn đề nghiêm trọng trong tương lai, ảnh hưởng đáng kể đến cơ cấu giới tính và nhân khẩu học. Cũng theo dự báo của tổ chức UNFPA nếu tiếp tục tăng như vậy các năm tiếp theo sẽ tác động nặng nề đến thế hệ nam thanh niên được sinh ra sau năm 2005 vì khi bước vào độ tuổi lập gia đình vào những năm 2030 thì nhóm nam giới này sẽ dư thừa so với phụ nữ cùng lứa tuổi 10%. Nếu không có can thiệp hiệu quả để giảm mất cân bằng giới tính khi sinh thì sau 20 năm nữa Việt Nam sẽ có 4,3 triệu thanh niên ít có cơ hội lấy được vợ trong nước. Dù làm tốt can thiệp để giảm mất cân bằng giới tính khi sinh thì con số đó cũng còn tới 2,3 triệu. Cũng theo cách tính toán nêu trên đến năm 2030 tỉnh Phú Thọ cũng sẽ có khoảng từ 3,1 vạn đến 4,2 vạn nam giới không có phụ nữ cân đối. Mất cân bằng giới tính khi sinh sẽ tạo sự khan hiếm phụ nữ trong tương lai gây thêm áp lực về kết hôn độ tuổi trẻ hơn, tảo hôn, tăng nhu cầu mại dâm buôn bán phụ nữ, bạo hành giới là nguy cơ mà phụ nữ và các em gái phải đối mặt.

Nguyên nhân của tình trạng trên là: Phong tục tập quán, tâm lý xã hội truyền thống, tư tưởng nho giáo phải có con trai nối dõi tông đường, thờ cúng tổ tiên ăn sâu vào tiềm thức người dân. Do áp lực sinh, mỗi cặp vợ chồng chỉ có 1-2 con nhưng các cặp vợ chồng mong muốn trong số đó nhất thiết phải có con trai vì vậy đã tìm các dịch vụ y tế, xã hội để lựa chọn giới tính khi sinh. Do tính chất công việc phải đòi hỏi lao động cơ bắp của con trai, trụ cột về lao động. Do chế độ an sinh chưa đảm bảo, hiện nay có khoảng 70% dân số sống nông thôn không có lương hưu bảo hiểm tuổi già, họ cần con trai để phụng dưỡng chăm sóc. Trách nhiệm đó chủ yếu thuộc về con trai vì họ sẽ cảm thấy lo lắng và không an tâm trong tương lai nếu chưa có con trai. Do chính sách đối với nữ giới chưa thoả đáng, bình đẳng giới có mặt chưa được quan tâm đầy đủ. Nguyên nhân trực tiếp là lạm dụng tiến bộ khoa học công nghệ để thực hiện lựa chọn giới tính thai nhi ngay từ trước lúc mang thai như chế độ ăn uống, ngày phóng noãn, trong thụ thai chọn thời điểm phóng noãn, chọn phương pháp thụ tinh, siêu âm bắt mạch chọc hút dịch ối...nạo phá thai.

Nhận thức hệ lụy của mất cân bằng giới tính khi sinh, ngành Y tế tỉnh Phú Thọ đã chủ động tham mưu cho các cấp ủy đảng, chính quyền về các giải pháp nhằm hạn chế mất cân bằng giới tính khi sinh tại địa phương. Tăng cường sự phối hợp liên ngành trong chỉ đạo triển khai thực hiện các hoạt động tuyên truyền- giáo dục để nâng cao nhận thức, thái độ và chuyển đổi hành vi của người dân, dần xóa bỏ quan niệm cũ phải có con trai nối dõi tông đường. Cung cấp thông tin về tình hình, hậu quả và giải pháp khắc phục tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh đến mỗi cấp ủy đảng, chính quyền và mọi tầng lớp dân cư. Chú trọng giáo dục DS/SKSS/KHHGĐ về giới tính, bình đẳng giới cho VTN/TN và nam, nữ chuẩn bị kết hôn. Đáp ứng ngày càng cao nhu cầu về các dịch vụ y tế nói chung, chăm sóc SKSS/KHHGĐ nói riêng cho mọi đối tượng, địa bàn. Đề xuất cấp có thẩm quyền ban hành các quy định chính sách kinh tế-xã hội ưu tiên quan tâm tới những gia đình sinh con một bề là gái. Tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, kiểm soát các cơ sở y tế công lập và tư nhân trên địa bàn nhằm phát hiện ngăn chặn kịp thời những hành vi vi phạm lựa chọn giới tính thai nhi khi sinh. Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định của Pháp lệnh Dân số về nghiêm cấm các hành vi lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức đã nêu trong điều 10 Nghị định số 104-CP ngày 16/9/2003 Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành pháp lệnh Dân số./.